افغانستان و پاکستان؛ جنگ، بنیادگرایی و نوسازی

هپتالی‌ها (هیتالیان/ هفتالیان) از اسرارآمیزترین توده‌هایی‌اند که به رغم فرمانروایی دیرپا و گذاشتن تاثیر شگرف بر تاریخ سیاسی، تباری، فرهنگی، آیینی و زبانی خاور پشته ایران و بخش‌هایی از هند و آسیای میانه، هنوز هم بسیاری از گوشه‌های تاریخ شان تاریک و بحث برانگیز مانده است.
در باره هپتالیان کتاب‌ها و مقالات بسیاری نوشته شده است. از دید این کمترین که شماری از آثار نوشته شده در باره هپتالی‌ها را مطالعه نموده‌ام، بهترین کتابی که تا کنون در باره هپتالی‌ها نوشته شده است، کتاب «دولت هپتالی و نقش آن در تاریخ آسیای مرکزی» نوشته شاد روان داکتر معروف عیسی محمدف است که در برنامه دارم در آینده آن را به پارسی دری برگردانم. ایشان بر پایه مطالعات جامع تاریخی و تطبیقی منابع اطلاعاتی و آثار علمی به بررسی مسایل اتنوژنیز ethnogenesis و پیدایش فرهنگی هپتالیان پرداخته، نقش هپتالیان را در تحولات سیاسی میانه‌های هزاره یکم میلادی و شکلگیری توده‌های معاصر آسیای مرکزی نشان می‌دهند. در این کتاب تنها فشرده‌یی از نوشته‌های ایشان را به پارسی دری ترجمه و پیشکش می‌نماییم.

داکتر مراد بابا خواجه‌یف در کتاب دست داشته به بررسی نخستین مرحله بازی بزرگ و ارزیابی نخستین جنگ انگلیس در برابر افغانستان پرداخته است. کتاب با آن که در سال‌های اوج جنگ سرد و زیر داربست اندیشه‌های ایدئولوژیک مارکسیستی در شوروی پیشین نگاشته شده است، به رغم یک رشته نارسایی‌ها و روشن است یک جانبه گرایی، تا همین اکنون یکی از بهترین آثار در زمینه است.
تا جایی که در آثار پارسی دری چاپ شده در افغانستان و ایران و نیز آثار چاپ شده در شوروی پیشین و روسیه کنونی به زبان روسی دیده می‌شود، تا کنون کتاب مستقلی درباره جنگ اول افغان و انگلیس (سال‌های 1838 – 1842) به چشم نمی‌خورد. از این رو، اثر دست داشته در نوع خود اثر منحصر به فردی به شمار می‌رود. همین هم بود که ترجمه آن را از نیازهای تاخیر ناپذیر انگاشته و به آن دست یازیدم.